|
(Tiếp
Phần II)
Tôi đứng lên. Quan sát vẻ
mặt cụ rất "Bao Thanh Thiên" quả t́nh tôi
cũng hơi chợn. Phải mấy giây sau tôi
mới t́m ra tín hiệu an toàn. Và tôi sớm đoán
ra điều cụ sẽ nói nên tôi giở tṛ lém
lỉnh vờ găi găi cái tai vô sự của ḿnh một
cách khổ sở:
- Thưa cụ, con... trót dại ạ!
Những người khác có vẻ ngơ ngác, chưa
biết chuyện ǵ. Họ chỉ hiểu ra
mọi sự khi cụ cười h́ h́:
- Không hề ǵ! Anh trót dại nhưng biết
giữ vệ sanh... Anh có trót dại thêm nữa tui
cũng chịu. Tui cho bài anh mười bốn
điểm lận!
Cả pḥng rộn lên. Kẻ này hít hà, giả bộ
"thèm muốn chết" cốt để trêu tôi,
kẻ kia th́ hầm hơi cười nén một cách vô
duyên.
Đề thi của cụ phảng phất đề thi
tốt nghiệp cấp hai ngày nay, không hề có bộ
dạng cố ư "hoành tráng hóa" cho đáng mặt
một đề thi văn chương Việt Nam.
Chính bài làm của thí sinh mới có bổn phận
phải đáp ứng yêu cầu hệ trọng
đó. Đề ra như sau:
Hăy b́nh giảng bài thơ sau đây:
Vịnh Thúy
Kiều
Mười mấy năm trời nợ trả xong,
Sông Tiền đường đục hóa ra trong.
Mảnh duyên b́nh lăng c̣n nồng nă,
Chút phận tang thương luống ngại ngùng.
Chữ hiếu ít nhiều trời đất biết,
Gánh t́nh nặng nhẹ chị em chung.
Tấm ḷng thiên cổ thương mà trách,
Chẳng trách chi Kiều, trách hóa công...
Tôn Thọ Tường
Từ trước đến nay, so
với tập Kiều, lẩy Kiều th́ thơ
vịnh Kiều có lẽ lôi cuốn nhiều tác giả
vào cuộc nhất: nào Nguyễn Khuyến, Chu
Mạnh Trinh, Chu Thấp Hi, Ngô Đức Kế, Huỳnh
Thúc Kháng. v.v.. và rất nhiều tác giả chỉ coi
đó là cơ hội bày tỏ thái độ, lập
trường của ḿnh về đạo lư, về chính
trị, và bài này đáng coi là tuyệt tác trong xu
hướng kể trên. Nói đúng ra th́ trong số
thơ vịnh Kiều, tôi "cảm" bài này hơn
cả. Nó khái quát cảnh ngộ đời Kiều
hoàn hảo hơn hết và kết luận về
đời Kiều rất có tính nhân văn nhưng
vượt lên tất cả là Tôn Thọ Tường
đă dùng nó để ngầm ví với thân phận ḿnh
rất chuẩn xác, rất mực thần t́nh!.
Trong bài làm của ḿnh, tôi mạnh dạn xác định
thời điểm sáng tác bài thơ nọ là năm 1877,
vào lúc Tôn Thọ Tường biết ḿnh khó bề
đẩy lui nổi bệnh sốt rét và trớ trêu
thay! Đấy cũng đúng là lúc tác giả đă làm
việc cho Pháp tṛn trịa 15 năm (1862 - 1877) vừa
khớp với thời gian luân lạc khổ ải
của nàng Kiều! Điều này tôi chỉ nhận ra
đúng vào lúc làm bài, c̣n trước đó nhiều
năm th́ h́nh như chưa có ai đề cập,
kể cả tôi. Quả là ở đời thực
sự có trường hợp "phước
đến ḷng thiêng" (phúc đáo tâm linh - Ngạn
ngữ).
Vào thời ấy, cứ hễ nhắc đến cái
tên Tôn Thọ Tường là ai nấy đều
nhất trí gọi là "tên Việt gian bán
nước". Lắm cây bút hung hăng c̣n kèm theo
những lời nguyền rủa thô bạo nữa.
Tôi thẳng thắn phê b́nh cách nhận định quá
ư hời hợt và bất công ấy. Tôi viện
dẫn ḷng quân tử của Tôn đối với
giới sĩ phu địa phương như Phan
Văn Trị, Huỳnh Mẫn Đạt, nhắc
đến ḷng thương dân thực sự khi Tôn ra
sức can thiệp với nhà chức trách thực dân
để bảo lănh cho hàng trăm nghĩa quân của
Nguyễn Trung Trực chẳng may bị Pháp
bắt. Việc làm ấy khiến ông bị
cảnh cáo bằng văn bản và chính họ Tôn
từng nhắc rơ "Ví bằng vật ấy c̣n noi
dấu - đâu quản thân nầy chịu dễ
ngươi? - Tự thuật" (Tất cả tôi
đều dựa theo tự liệu rất đáng tin
cậy của nhà nghiên cứu Chim Hải Yến) và
rồi tôi c̣n bạo gan đặt vấn
đề: Nếu chức Tri phủ Tân b́nh buổi
đầu không phải do Tôn Thọ Tường
"Chiu chít thương bầy gà mất mẹ -
Chỉ là gắng gỏi dám khoe khoang" (Tự
Thuật) mà thay vào đó là Huỳnh Công Tấn, Trần
Bá Lộc, Đỗ Hữu Phương, v.v... th́ t́nh h́nh
sẽ ra sao? Chẳng lẽ người đời
phải gọi họ là... siêu Việt gian ư?
Nói chung là tôi ra sức biện hộ cho Tôn Thọ
Tường bất chấp nhan nhản luận
điệu quy chụp bấy lâu nay của những
kẻ cố t́nh dùng lối nhận định a dua,
dối ḿnh dối người, bất chấp uẩn
khúc của tâm kư tác giả.
Và cụ Sển đă "đánh giá cao" thứ
lập luận "liều ḿnh như chẳng có”
ấy của tôi.
Rồi khi gọi tôi lên thi vấn đáp, cụ
đưa cuốn sách của Huỳnh Tịnh Của
bảo tôi đọc bài thơ Răng Cắn
Lưỡi trong sách. Đọc xong, cụ hỏi:
- Anh có biết giai thoại tương tự nào trong
lịch sử văn học Trung Quốc không?
- Thưa cụ, con có biết ạ!
- Có nhớ không? Nhắc lại coi?
Tất nhiên tôi đọc theo trí nhớ và có cảm giác
như bay trong mây cùng bài thơ của Tào Thục
thời Tam Quốc. Tôi c̣n "đính kèm" luôn
cả bản dịch gọn gàng của Phan Kế Bính
nữa. Gặp dịp "trúng tủ"
đến thế, tôi chắc rằng mọi thí sinh trên
đời này dẫu may mắn nhất cũng chỉ
có được một vài lần như thế thôi.
Hơn mười năm sau, đọc trên báo Bách Khoa
văn học của Ngô Văn Phú, t́nh cờ thấy
cụ kể rằng ḿnh cộng tác viết bài cốt
để kiếm nhuận bút mua bánh cho cháu nội.
Tôi nhờ ṭa soạn chuyển hộ đến cụ
bức thư thăm hỏi và chúc sức khỏe
cụ. Trong thư, tôi vô t́nh "đùa ác” một
câu:
- Cụ ơi, con nghe nói cụ không có con kia mà, làm sao có
"cháu nội" được? Gần đây
đọc báo, con thấy Trung Quốc có Vương Hồng
Văn nổi đ́nh đám lắm, cụ lại
từng kể là ngày xưa có mấy lần đi Trung
Quốc, vậy liệu cụ có... chịu trách
nhiệm ǵ không ạ?
Theo lời một người bạn đáng tin cậy
cùng làm việc ở ṭa soạn tạp chí nọ, th́ khi
đọc xong tại chỗ bức thư ấy
của tôi, cụ Sển giận tái mặt, vẫy
vẫy lá thư, giọng rít lên:
- Cái thằng NVL nó dám viết như vầy th́ thiệt
là xấc xược quá thể!
Tôi vốn không đọc cuốn "Hơn nửa
đời hư" của cụ nhưng có nghe
rằng cụ dám kể cả hậu quả tệ
hại thời ăn chơi bừa băi của ḿnh.
Tuy nhiên, tôi chỉ mượn cái tên Vương Hồng
Văn cốt để đùa tếu cụ chứ
đâu dám ám chỉ ǵ quá đáng đến mức
phạm vào... tử huyệt cuả cụ như
vậy?
T́nh ngay ư gian, tôi định viết thư xin lỗi
cụ cho phải lẽ, nhưng cái tin cụ giận
tôi, đến khi tôi biết được th́
chuyện đă qua đi từ nhiều năm, có khi
chính cụ đă quên béng cả chuyện lẫn
người gây chuyện mất rồi, nay đem ra hâm
nóng lại là quá ư thất sách, rất dễ làm
cụ giận thêm lần nữa. Việc ấy
chỉ có thể thực hiện khi có dịp may gặp
cụ trực tiếp mà cũng phải là lúc cụ có
tâm trạng đang vui nữa kia. Tiếc thay tôi
chẳng t́m được dịp nào như thế
nữa!
Đọc bài viết của Mai Nguyễn, những kỷ
niệm cũ trong tôi chợt sống lại hoàn toàn
tươi mới, những ǵ người con nuôi
của cụ gây ra cho cụ, tôi đă từng nghe
đâu đó vài ba lần và cũng lường
được tất cả. Ḷng trắc ẩn
cồn lên làm tôi muốn rưng rưng. Tôi cảm
thấy tội nghiệp cho cụ bà đă chia xẻ
cùng cụ Sển những đắng cay bao năm trong
việc nhận con người ta về làm "quư
tử" cứ tưởng là sẽ được
an ủi tuổi già!
Ân sư ơi! Nếu thức sự cụ có
cuộc sống của linh hồn sau khi chết (như
người đời thường nghĩ) th́ xin
cụ ngậm cười nơi chín suối, xí xóa cái
điều con đă đem Vương Hồng Văn ra
đùa cụ, xin cụ đại xá coi đó chỉ là
cái vuốt ve ngu ngơ của chú lừa Lă Phụng Tiên
thôi nhé! Cầu nguyện cụ tiêu dao thanh thản!
Viết nhân lần giỗ thứ 10 (1996 - 2006) cụ
Vương Hồng Sển.
T.T.L.
Giáo Sư
Ngô Văn Lại <photo>
|
